رتینوبلاستوما چیست و چگونه درمان می شود؟
بیماری‌های چشمی نادری در دنیا وجود دارد که شاید ما نام آن‌ها را حتی یکبار هم نشنیده باشیم. یکی از این بیماری‌ها رتینوبلاستوما است که جامعه مبتلایان آن را غالباً کودکان زیر 5 سال تشکیل می‌دهند. اینکه این بیماری چیست، چه علائمی دارد و چگونه درمان می‌شود از سوالاتی است که قصد داریم در این نوشتار پاسخ جامعی برای آن بیابیم. شما نیز اگر دانستی‌هایتان در باب این بیماری محدود است، تا انتها همراه ما باشید.
رتینوبلاستوما چیست؟
اگر بخواهیم خیلی مختصر و کوتاه این بیماری را معرفی کنیم، باید بگوییم یکی از اشکال بدخیم سرطان است که در یک یا هر دو چشم ظاهر می‌شود. نقطه شکل‌گیری این تومور سرطانی در شبکیه چشم نهفته است. به همین دلیل هم این بیماری را با نام دیگر آن، یعنی گلیومای شبکیه می‌شناسند.
همان‌طور که ابتدای بحث اشاره شد، این بیماری عموماً در کودکان زیر 5 سال، نوزادان و حتی جنین متولدنشده نمایان می‌شود. با انواع بیماری شبکیه چشم بیشتر آشنا شوید.
تصویری از رتینوبلاستوما
علت بیماری رتینوبلاستوما
ریشه اشکال مختلف سرطان، رشد و تکثیر غیرطبیعی برخی از سلول‌های بدن است. گلیومای شبکیه نیز از این قاعده مستثنی نیست و در نتیجه تغییر DNA سلول‌های شبکیه اتفاق می‌افتد. برای شرح بیشتر این وضعیت لازم است گریزی به رشد چشم‌ها در دوره قبل از تولد داشته باشیم.
همان‌طور که می‌دانید چشم‌ها قبل از تولد رشد خود را آغاز می‌کنند. در مراحل آغازین رشد چشم‌ها، سلول‌هایی تحت عنوان رتینوبلاست رشد و تکثیر پیدا می‌کنند تا فضای داخلی شبکیه چشم کاملاً پر شود. با شکل‌گیری کامل شبکیه، رتینوبلاست تبدیل به سلولی بالغ شده و رشد و تکثیر آن‌ها کاملاً متوقف می‌شود.
گلیومای شبکیه زمانی در کودکان ظاهر می‌شود که سلول‌های رتینوبلاست همچنان به رشد و تکثیر غیرطبیعی خود ادامه دهند. غالباً هم این پدیده در نتیجه ایجاد جهش در ژن RB1 اتفاق می‌افتد. رسالت این ژن در چشم‌ها کنترل رشد غیرطبیعی سلول‌هاست که با تغییر جهش، قدرت خود را در کنترل تکثیر غیرطبیعی این سلول‌ها کاملاً از دست می‌دهد. با بیماری های چشمی شایع در کودکان آشنا شوید.
علائم رتینوبلاستوما
اگر قرار باشد تنها با یک علامت، گلیومای شبکیه چشم را در کودکان تشخیص دهیم، قطعاً آن نشانه، لکه‌های سفیدرنگ یا صورتی رنگی است که در اثر تابش نور داخل مردمک چشم نمایان می‌شود. جالب است بدانید به این نشانه محسوس و آشکار، رفلکس چشم گربه یا لوکوکوریا هم می‌گویند. گلیومای شبکیه علائم دیگری هم دارد که عبارتند از:
- احساس درد در چشم‌ها
- متورم‌شدن چشم‌ها
- ایجاد عفونت در اطراف چشم‌ها
- ایجاد ضعف در بینایی و نداشتن دیدی واضح و شفاف
- انحراف بینایی در چشم
- تنبلی چشم
- تغییر رنگ چشم‌ها و مشاهده قرمزی در آن
- بزرگ‌شدن یکی از چشم‌ها نسبت به دیگری
- انحراف چشم یا استرابیسم
انواع رتینوبلاستوما
گلیومای شبکیه را می‌توان بر حسب فاکتورهای مختلف به گروه‌های متفاوتی تقسیم‌بندی کرد. گروه سنی، ناحیه بروز سرطان و ریشه این بیماری از جمله پارامترهایی است که موجب خلق اشکال متعددی از گلیومای شبکیه می‌شود.
رتینوبلاستوما یک طرفه و دو طرفه
گاهی از اوقات گلیومای شبکیه، تنها یک چشم را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و گاهی هر دو چشم را درگیر می‌کند. به حالت اول که شیوع بیشتری هم میان کودکان دارد، رتینوبلاستوما یک طرفه و به وضعیت دوم رتینوبلاستوما دوطرفه می‌گویند.
شایان ذکر است که در این تقسیم‌بندی، نوع سومی از این بیماری را هم می‌توان متصور شد که در آن، تومورهای سرطانی در سه نقطه بروز پیدا می‌کنند. این سه نقطه شامل چشم‌ها و غده پینه‌آل یا صنوبری داخل مغز می‌شود. طبق آمار و پژوهش‌ها میزان شیوع گلیومای شبکیه یک‌طرفه در افراد، 60 درصد و نوع دوطرفه و سه‌جانبه آن به میزان 40 درصد است.
رتینوبلاستوما ژنتیکی و غیرژنتیکی
یک سوم تومورهای سرطانی شبکیه ریشه در ژن‌های جهش‌یافته و معیوبی دارد که از والدین به کودکان انتقال داده می‌شود. اگر تنها یکی از والدین ناقل این ژن‌ها باشند، احتمال اینکه فرزندان آن‌ها در سنین پایین، علائمی از این بیماری را در خود نشان دهند، به میزان 50 درصد است. این نوع سرطان که ریشه ژنتیکی دارد عموماً هر دو چشم را درگیر می‌کند.
در مقابل گلیومای شبکیه ژنتیکی، نوع غیرژنتیکی آن قرار دارد که تنها یک چشم را در افراد تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. البته با پیشروی بیماری احتمال ابتلای دو چشم و غده صنوبری در مغز به‌طور قابل توجهی افزایش پیدا می‌کند. این نوع سرطان که نتیجه تغییر جهش‌های موجود در ژن RB1 است، قابل انتقال به نسل‌های بعدی نیست.
رتینوبلاستوما در کودکان و بزرگسالان
درنهایت نوع دیگری از گلیومای شبکیه وجود دارد که با شیوع آن در سنین مختلف شناسایی می‌شود. همان‌طور که گفته شد کودکان اصلی‌ترین مخاطبان این بیماری هستند که بخش اعظمی از جامعه مبتلایان آن را تشکیل می‌دهند. طبق مطالعات جدید، از هر 16000 نوزاد یک نوزاد مبتلا به بیماری سرطان چشم شبکیه است که این تعداد با ناقل‌بودن والدین هم افزایش پیدا می‌کند.
امکان بروز ژن این سرطان در بزرگسالان نیز وجود دارد. این بیماری که اغلب با اختلالاتی همچون آب مروارید همراه می‌شود علائمی نظیر کاهش دید یا ظاهرشدن لک‌های تیره در میدان بینایی فرد بزرگسال به دنبال دارد.
کودکان اصلی‌ترین مخاطبان رتینوبلاستوما
درمان رتینوبلاستوما
شناسایی و غربالگری به موقع تومورهای سرطانی چشم در کودکان، سطح درمان‌پذیربودن این بیماری را به‌طور قابل توجهی ارتقا می‌دهد. البته این را باید در نظر داشت که شیوه درمان این عارضه بستگی زیادی به وضعیت سلامت عمومی کودک، اندازه و نوع تومور دارد. با احتساب تمام این فاکتورها راهکارهای زیر را می‌توان از بهترین تکنیک‌های درمانی گلیومای شبکیه دانست:
درمان‌های کانونی
درمان‌های کانونی نام خود را از شیوه مقابله با تومورهای سرطانی چشم گرفته‌اند. این روش‌ها که شامل کرایوتراپی (سرمادرمانی)، ترموتراپی (گرمادرمانی) و لیزردرمانی می‌شوند با تمرکز بر تخریب مستقیم سلول‌های سرطانی، اسباب بهبودی فرد را فراهم می‌کنند. در کرایوتراپی از سرمای شدید و در ترموتراپی از گرمای بسیار زیاد جهت تخریب این گروه از سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود.
شیمی‌درمانی
شیمی‌درمانی تکنیک دیگری از درمان است که به اشکال مختلفی سلول‌های سرطانی را مورد حمله خود قرار می‌دهد. در این تکنیک درمانی، گاهی از داروها و گاهی هم از تزریق‌های وریدی جهت نابودی سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود.
اینکه کدام روش شیمی‌درمانی برای فرد بیمار مناسب است، بستگی زیادی به نوع و شدت توده سرطانی دارد؛ اما ویژگی مشترک تمام تکنیک‌های شیمی‌درمانی، قدرت آن‌ها در کوچک‌کردن توده‌های سرطانی و بی‌نیازکردن فرد بیمار به استفاده از جراحی است.
در روش اول شیمی‌درمانی، داروها مستقیماً به ناحیه زجاجیه چشم تزریق می‌شود؛ اما در تزریق‌های وریدی، دارو از طریق رگ‌های خونی وارد بدن می‌شود و با حرکت در تمام بافت‌ها، اسباب مهار و نابودی سلول‌های سرطانی را فراهم می‌کند.
پرتودرمانی
در پرتودرمانی از اشعه‌های پرقدرت با فرکانس بسیار بالا جهت از بین‌بردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. عموماً این انرژی پرقدرت پرتویی از اشعه ایکس است؛ بااین‌حال گاهی پزشکان به جای پرتوی اشعه ایکس از پرتوهای دیگری همچون پروتون، اشعه گاما، الکترون‌های پرانرژی یا ذرات سنگین جهت نابودی توده سرطانی بهره می‌گیرند.
جراحی
هدف بسیاری از پزشکان این است که توده‌های سرطانی موجود در شبکیه چشم را از طریق تکنیک‌های غیرتهاجمی یا غیر جراحی مهار و درمان کنند. باوجود این، زمانی که تومورهای سرطانی رشد و پیشرفت بسیار زیادی داشته باشند، راهی به جز جراحی و تخلیه یک یا هر دو چشم باقی نمی‌ماند.
این روش اگرچه منجربه ایجاد ظاهری ناخوشایند و دردناک در کودکان یا بزرگسالان می‌شود؛ اما به دلیل حفظ جان آن‌ها و جلوگیری از پیشروی بیشتر این بیماری در اولویت قرار دارد.
رتینوبلاستوما در یک کلام
سرطان اشکال گوناگونی دارد که شاید یکی از دردناک‌ترین آن‌ها رتینوبلاستوما باشد. این نوع سرطان که شبکیه چشم را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد در نتیجه رشد و تکثیر غیرطبیعی سلول‌های رتینوبلاست در شبکیه اتفاق می‌افتد.
خوشبختانه در 90 درصد موارد با تشخیص و شناسایی زودهنگام علائم این بیماری، می‌توان به درمان و بهبودی کامل افراد امیدوار بود. بااین‌حال زمانی که توده‌های سرطانی چشم رشد و پیشرفت زیادی داشته باشند، درمان قطعی گلیومای شبکیه عملاً غیرممکن می‌شود. ما در این نوشتار تلاش کردیم به تمام دغدغه‌های ذهنی شما در باب این عارضه ناخوشایند پاسخ دهیم.
حال اگر فکر می‌کنید بخش‌هایی از این بیماری هنوز مبهم و ناشناخته باقی مانده است، پیشنهاد می‌کنیم آن را با ما در میان بگذارید تا در مطلبی دیگر به بررسی بیشتر آن بپردازیم.
سؤالات متداول:
1. رتینوبلاستوما چیست؟
نوعی سرطان شبکیه چشم است که بیشتر در کودکان اتفاق می‌افتد و دلیلش تکثیر غیرطبیعی سلول های رتینوبلاست است.
2. علائم رتینوبلاستوما چه هستند؟
احساس درد در چشم‌ها، متورم‌شدن چشم‌ها، ایجاد عفونت در اطراف چشم‌ها، ایجاد ضعف در بینایی و نداشتن دیدی واضح و شفاف، انحراف بینایی در چشم، تنبلی چشم، تغییر رنگ چشم‌ها و مشاهده قرمزی در آن، بزرگ‌شدن یکی از چشم‌ها نسبت به دیگری و انحراف چشم از علائم این نوع از سرطان چشم هستند.